AMUZ NAJAARSCONCERTEN 2020

Chopins reis naar Engeland en Schotland:
de ongeplande afscheidstournee

Op woensdag 4 oktober 1848 gaf de Poolse pianist en componist Frédéric Chopin in Edinburgh zijn laatste publieke concert. Pianist Tobias Koch reconstrueert in AMUZ op een originele Broadwoodpiano uit 1847 Chopins enige solorecital. Een historische terugblik in de tijd, waarover we u graag al wat meer vertellen.

In tegenstelling tot zijn tijdgenoot Franz Liszt was Frédéric Chopin geen podiumbeest. Hij was zo nerveus voor een concert dat hij op 26 april 1841 samen met andere muzikanten zou geven, dat hij er geen publiciteit voor wilde. Hij speelde voor een uitverkochte zaal, verdiende er maar liefst 6 000 franc mee, maar zei dat hij zo’n concert nooit meer wilde geven. Chopin voelde zich enkel op zijn gemak in de intimiteit van soirees en salons, waar hij voor vrienden speelde, en hoopte er leerlingen en mecenassen te vinden. Zijn voornaamste bron van inkomsten waren de pianolessen die hij privé gaf aan (voornamelijk) dames van adel en uit de betere burgerij.

In februari 1848 werd koning Louis-Philippe na protesten en straatgeweld in Parijs tot aftreden gedwongen en werd de republiek opnieuw geïnstalleerd in Frankrijk. De onlusten duurden tot na de zomer en de chaos in de Franse hoofdstad was een ramp voor de kunsten. De opera sloot, de kunstmarkt stortte in en het muziekleven kwam tot stilstand. De adel was de Franse hoofdstad ontvlucht en Chopin zag de inkomsten van zijn pianolessen zorgwekkend teruglopen. Jane Stirling, een Schotse pianoleerling van hem, stelde hem voor naar Groot-Brittannië te reizen en beloofde hem te helpen bij het vinden van nieuwe leerlingen en betaalde optredens. Hij vertrok in april naar Londen en installeerde zich in een appartement in Dover Street. Hij legde bezoeken af bij bekenden, onder wie Hector Berlioz en de sopraan Pauline Viardot, die eveneens het turbulente Europese vasteland waren ontvlucht, en hij maakte zijn opwachting bij diegenen voor wie hij introductiebrieven had gekregen, zoals Charles Dickens en Ralph Waldo Emerson, en heel wat plaatselijke adel.

Hij wist behoorlijk veel geld te verdienen door te spelen op soirees van adellijke dames en ook als leraar liet Chopin zich goed betalen. Hoewel de Engelsen hem duur vonden, had hij aan leerlingen geen gebrek in Londen. Tijdens het concertseizoen gaf hij maximaal vijf lessen per dag, omdat hij ‘s avonds ook vaak op soirees moest spelen. Op financieel vlak deed Chopin het prima in Londen, maar het leven was er duur en hij was behoorlijk spilziek.

Toen het concertseizoen in Londen in de zomer afliep, was Chopin uitgeput. Het Engelse klimaat, de kolendampen en mist in de Engelse hoofdstad deden zijn gezondheid (hij leed al meerdere jaren aan tuberculose) geen deugd: “Ik denk ‘s morgens vaak dat ik het hart uit mijn lijf zal hoesten”, schreef hij begin juni. Opnieuw was het Jane Stirling die hem op sleeptouw nam, deze keer richting Schotland.

Ze organiseerde een recital voor Chopin in Hopetoun House in Edinburgh op 4 oktober 1848. Hij speelde meer dan twee uur, waarbij meerdere van zijn composities op vraag van het publiek werden herhaald. Het zou het enige publieke concert zijn waar Chopin solo optrad; in elk ander publiek concert had hij het podium gedeeld met zangers en andere instrumentalisten – dergelijke gemengde programma’s waren populair en gebruikelijk in die tijd. In die zin was het optreden in Edinburgh uniek, omdat het Chopins énige publieke solorecital was in de moderne betekenis van het woord. Evenals in Glasgow waren pers en publiek enthousiast. Een recensent schreef in The Musical World: “Frederic Chopin, the eminent pianist and composer, who has been staying for a short time in Scotland, gave the musical public of Edinburgh an opportunity of hearing him play a selection of his own compositions at the Hopetoun Rooms on Wednesday evening. The attention and delight with which M. Chopin’s performance was listened to by a brilliant and judicious audience may be taken as a proof that his talent is properly appreciated here. The selection included an Etude in F minor, Mazurkas, a Ballad, Berceuse, Grand Valse and other morceaux. These named were encored. So much has been written about the peculiar beauty of Chopin’s playing, that any additional praise from this part of the world can hardly be necessary. It may be sufficient to say, that the exquisite delicacy of his touch, and the consequent beauty of tone, and the perfectly finished manner in which every passage is played can scarcely be surpassed.”

Het is dit unieke recitalprogramma dat Tobias Koch in AMUZ zal laten horen. Chopin bespeelde toen een piano van John Broadwood, een instrument dat Chopin een “Engelse Pleyel” noemde. Koch zal tijdens zijn recital spelen op de originele, gerestaureerde Broadwood grand piano (nr. 16910), gebouwd in Londen in 1847/48, uit de collectie van Chris Maene. Dit instrument is exact hetzelfde type en van hetzelfde bouwjaar als het instrument dat Chopin in Edinburgh bespeelde.

Eind oktober keerde Chopin terug naar Londen, waar hij ziek werd en drie weken zijn kamers niet verliet. November bracht mist en kou, wat paniek veroorzaakte bij de verzwakte Chopin die vreesde de winter in Engeland te moeten doorbrengen. Op 23 november vertrok hij uit Londen en reisde hij huiswaarts. Minder dan een jaar later, op 17 oktober 1849, werd hij geveld door de tuberculose. Hij was niet ouder geworden dan 39 jaar en had sinds zijn terugkeer uit Groot-Brittannië geen enkel publiek concert meer gespeeld.